Κυριακή 6 Φεβρουαρίου 2011

ΑΜΦΙΠΟΛΗ

Λεόν ΑμφίποληςΑπό τις σημαντικότερες πόλεις της Μακεδονίας, κατά την αρχαιότητα, υπήρξε η Αμφίπολη. Αποικία των Αθηναίων, ιδρύθηκε το 437/6 π.Χ. από το στρατηγό Άγνωνα, γιο του Νικία, στη θέση της παλαιότερης πόλης της Ηδωνίδας “Εννέα οδοί". Ο Αγνών την ονόμασε Αμφίπολη, γιατί με το να την περικλείει ο ποταμός Στρυμόνας, την περιέβρεχε από δύο πλευρές. Την έχτισε με τέτοιο τρόπο που να είναι ορατή και από τη θάλασσα και από την ξηρά και την απέκλεισε από το ένα μέρος του ποταμού μέχρι το άλλο με μακρό τείχος. Χτισμένη σε στρατηγική θέση, σε ένα σύμπλεγμα λόφων, ελέγχοντας την πλούσια σε γεωργικά προϊόντα και μέταλλα ενδοχώρα, αποτέλεσε κέντρο επιχειρήσεων μεταξύ θρακών, Ελλήνων, Μακεδόνων, Ρωμαίων κ.α. κυρίως για τα μεταλλεία χρυσού και αργύρου στο Παγγαίο αλλά και για την στρατηγικής σημασίας θέση της. Διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στα γεγονότα του Πελοποννησιακού πολέμου που αφηγείται ο Θουκυδίδης, ο οποίος τα τελευταία χρόνια της ζωής του, στην αυτοεξορία του, τα έζησε στην Βόρειο τείχος, πύλη Α'Αμφίπολη, όπου συνέγραψε τον Πελοποννησιακό πόλεμο. Υπήρξε βασιλικό νομισματοκοπείο των Μακεδόνων, ορμητήριο των επιχειρήσεων του Φιλίππου Β' και του Μ. Αλεξάνδρου. Διατήρησε την ακμή της στα Ελληνιστικά και Ρωμαϊκά χρόνια και αποτέλεσε, μετά τη μάχη της Πύδνας (168 π.Χ.), την έδρα μιας από τις τέσσερις διοικητικές περιφέρειες (μερίδες), της "Μακεδόνων Πρώτης", στις οποίες διαίρεσαν τη Μακεδονία οι Ρωμαίοι για να πλήξουν την πολιτική ενότητά της.

Η διέλευση της Εγνατίας Οδού (Via Egnatia) από την Αμφίπολη, ήταν σημαντικός λόγος που η πόλη διατήρησε τη σημασία και τη σπουδαιότητα της στους παλαιοχριστιανικούς χρόνους. Μέσω της Εγνατίας οδού πέρασε ο Απόστολος Παύλος το 49/50 μ.Χ. από την Αμφίπολη, πηγαίνοντας από τους Φιλίππους στη Θεσσαλονίκη. Με τη διάδοση του Χριστιανισμού, η πόλη αποτελεί έδρα Επισκόπου, που αναφέρεται στα κείμενα μέχρι το 692 μ.Χ. Η αποκάλυψη τεσσάρων παλαιοχριστιανικών βασιλικών, ενός ορθογώνιου κτίσματος, που θεωρείται επισκοπικό μέγαρο και τελευταία η αποκάλυψη περίκεντρου παλαιοχριστιανικού ναού, φανερώνουν ότι η Αμφίπολη την Παλαιοχριστιανική εποχή, ήταν αξιόλογο θρησκευτικό και αστικό κέντρο. Πιθανότατα η πόλη καταστράφηκε τον 8° - 9° αιώνα μ.Χ. Τότε πολλοί Βασιλική Γ', κεντρικό κλίτος και ιερόκάτοικοι της φαίνεται ότι εγκαταστάθηκαν στις εκβολές του Στρυμόνα, κοντά στην αρχαία Ηιόνα, που μετονομάστηκε σε Χρυσούπολη. Από τη βυζαντινή οχύρωση της πόλης αυτής σώζονται σήμερα μεγάλα τμήματα. Στην ύστερη βυζαντινή περίοδο (13ος -14ος αιώνας) ο χώρος της Αμφίπολης ξανακατοικήθηκε. Κτίσματα της εποχής αυτής είναι δύο πύργοι ιδρυμένοι εκατέρωθεν του Στρυμόνα.


Η ΑΜΦΙΠΟΛΗ ΑΝΑ ΤΟΥΣ ΑΙΩΝΕΣ

Προϊστορικοί χρόνοι

Η περιοχή των εκβολών του Στρυμόνα, με το φυσικό της πλούτο, προσέφερε από τα προϊστορικά χρόνια ευνοϊκές συνθήκες ζωής και εγκατάστασης. Ευρήματα από τον οικισμό του λόφου 133, από το νεκροταφείο του οικισμού Γυμνάσιο, Ερμαϊκή στήληστο γειτονικό λόφο του Κάστα και άλλες κοντινές θέσεις, μαρτυρούν την έντονη παρουσία του ανθρώπου από τη Μέση Νεολιθική Εποχή μέχρι την Πρώιμη Εποχή Σιδήρου (5000 π.Χ.- 750 π.Χ.).

Πρώιμοι ιστορικοί χρόνοι

Από τα μέσα του 7ου αιώνα π.Χ., με την ίδρυση Ελληνικών πόλεων στις εκβολές του Στρυμόνα, αρχίζει η προοδευτική διείσδυση του Ελληνικού πληθυσμού στη Θράκη, όπως δείχνουν τα αττικά και κορινθιακά αγγεία που βρέθηκαν σε τάφους αρχαϊκής εποχής. Οι πρώτες προσπάθειες αποικισμού στην περιοχή της Αμφίπολης (Εννέα Οδοί) χρονολογούνται στο α' μισό του 5°"αιώνα π.Χ.

Κλασικοί και Ελληνιστικοί χρόνοι

Η ίδρυση της Αμφίπολης το 437 π.Χ., στα χρόνια του Περικλή, υπήρξε μεγάλη επιτυχία, για τους Αθηναίους, οι οποίοι προσπαθούσαν για χρόνια να αποκτήσουν έρεισμα στο εσωτερικό της πλούσιας ενδοχώρας. Ωστόσο, λίγα χρόνια αργότερα (422π.Χ.) η πόλη αποκτά την αυτονομία της και τη διατηρεί μέχρι την ένταξη της στο Βασίλειο της Μακεδονίας από το Φίλιππο Β' (357 π.Χ.). Η Αμφίπολη, στα πλαίσια του Μακεδονικού Βασιλείου, εξακολουθεί να είναι σημαντικό κέντρο εμπορικής και πολιτιστικής δραστηριότητας. Ξεχωριστή σημασία για την πόλη, την εποχή αυτή είχαν τα ιερά της. Η οικονομία της βασιζόταν στο γεωργικό πληθυσμό, που καλλιεργούσε τον "εύκαρπο αυλώνα του Στρυμόνα". Μεγάλος όμως ήταν και ο αριθμός των εμπόρων, των βιοτεχνών, των τεχνιτών και των δούλων. Η έντονη εμπορική ζωή της πόλης αντικατοπτρίζεται στις πλούσιες σειρές των νομισμάτων της και την εγκατάσταση σε αυτήν βασιλικού νομισματοκοπείου στην εποχή των Μακεδόνων.

Βασιλική Γ', ψηφιδωτά δάπεδα   Οικίες εσωτερικά του Βόρειου τείχους

Η ευμάρεια της πόλης υποστηρίζεται από την παραγωγή των τοπικών εργαστηρίων αγγείων, έργων κοροπλαστικής, γλυπτικής και μικροτεχνίας αντικειμένων που απηχούν την καθημερινή ζωή της πόλης. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον την περίοδο αυτή παρουσιάζει ο "εφηβαρχικός νόμος", χαραγμένος σε εντυπωσιακή μαρμάρινη στήλη, ο οποίος δίνει πολλές πληροφορίες για τους κανόνες της εκπαίδευσης των νέων.

Ρωμαϊκοί χρόνοι

Παλαιοχριστιανική Βασιλική Γ'Μετά την κατάκτηση της Μακεδονίας από τους Ρωμαίους (168 π.Χ.), η Αμφίπολη ορίζεται πρωτεύουσα της Πρώτης Μερίδας της Μακεδονίας. Η ρωμαϊκή εποχή είναι για την Αμφίπολη άλλη μια περίοδος ακμής, μέσα στα πλαίσια της κοσμοκρατορίας των Ρωμαίων. Ως σταθμός της Εγνατίας οδού και με την υποστήριξη των ρωμαίων αυτοκρατόρων, όπως ο Αύγουστος και Αδριανός, η πόλη ακμάζει οικονομικά και αυτό φαίνεται από τα μνημειακά κτίρια με ψηφιδωτά δάπεδα και τα έργα γλυπτικής, αγγειοπλαστικής και μικροτεχνίας, που έχουν έλθει στο φως με τις ανασκαφές.

Παλαιοχριστιανικοί χρόνοι

Με το τέλος του αρχαίου κόσμου (4ος αιώνας μ.Χ.) η έκταση της πόλης μειώνεται. Η μεταφορά, όμως, της πρωτεύουσας του ρωμαϊκού κρότους στην Κωνσταντινούπολη και η καθιέρωση του Χριστιανισμού ως επίσημης θρησκείας, Γυμνάσιο, εξωτερικός τοίχος συστήματος δεξαμενώνευνοούν τη δυναμική συνέχεια της ζωής στην Αμφίπολη και στους Πρώιμους Χριστιανικούς αιώνες, όπως δείχνουν οι Παλαιοχριστιανικές Βασιλικές, με τα περίτεχνα ψηφιδωτά και το εντυπωσιακό αρχιτεκτονικό διάκοσμο. Ο λοιμός του 6ου αιώνα μ.Χ. και οι μετακινήσεις Σλαβικών πληθυσμών στη συνέχεια, οδηγούν σε νέα συρρίκνωση της Αμφίπολης που διαλύεται ως αστικό κέντρο.

Βυζαντινοί χρόνοι

Γυμνάσιο, παλαίστρα, λουστήρες και αγωγός νερού στον τοίχοΤο οικιστικό ενδιαφέρον μετά τον 9° αιώνα μ.Χ. μετατοπίσθηκε στις εκβολές του Στρυμόνα, όπου αναπτύχθηκε μια σημαντική πόλη-λιμάνι γνωστή με το όνομα Χρυσούπολις. Στα ερείπια της Αμφίπολης, στις βορειοδυτικές παρυφές των λόφων, αναπτύχθηκε μικρός οικισμός, το Μαρμάριον, ο οποίος εξυπηρετούσε τις ανάγκες στάθμευσης των ταξιδιωτών, που διάβαιναν τον ποταμό Στρυμόνα από τα πέρασμα που ήταν γνωστό ως "Πόρος του Μαρμαρίου".

Μεταβυζαντινοί χρόνοι

Τελευταία αναφορά για το Μαρμάριο γίνεται το 1547 μ.Χ. από τον περιηγητή P. Belon. Από τον 1 8° αιώνα στη θέση του Μαρμαρίου αναφέρεται ένα νέο χωριό, το Νεοχώριον. Στους πρώιμους Οθωμανικούς χρόνους το βασικό οικιστικό και εμπορικό κέντρο στην περιοχή παρέμεινε η Χρυσούπολις, την οποία αργότερα διαδέχθηκε το μικρότερο σε έκταση οθωμανικό κάστρο του Ορφανίου, 6 χλμ. ανατολικότερα και σε απόσταση 3 χλμ. από την παραλία. Η εμπορική και βιοτεχνική κίνηση, ωστόσο, στο δέλτα του Στρυμόνα και στο στόμιο του ποταμού συνεχίσθηκε σε όλη την Τουρκοκρατία.

ΜΝΗΜΕΙΑ

Βόρειο τείχοςΗ αρχαιολογική σκαπάνη έχει φέρει στο φως πολύ αξιόλογους αρχαιολογικούς χώρους στην περιοχή της Αμφίπολης, ανοικτούς στους επισκέπτες.

Τα ΑΡΧΑΙΑ ΤΕΙΧΗ της πόλης αποτελούν ένα περίβολο με μήκος 7.450 μ. περίπου, που περιέβαλλε την πόλη απ' όλες τις πλευρές. Ένας μικρότερος περίβολος, μήκους 2.200μ. περίπου υπήρχε στην Ακρόπολη. Αποκαλύφθηκαν εντυπωσιακά τμήματα του τείχους της κλασικής και ελληνιστικής εποχής. Το σημαντικότερο τμήμα είναι αυτό στο Σιδ. Σταθμό, κοντά στο Στρυμόνα, με οχυρές πύλες, μεγάλα συγκροτήματα αγωγών για την αποχέτευση των νερών της βροχής και εντυπωσιακές κλίμακες, που οδηγούν στον περίπατο του τείχους.

Αρχαία ξύλινη γέφυραΣημαντικό επίσης τμήμα είναι κι αυτό που βρίσκεται στην περιοχή της αρχαίας γέφυρας. Η ΑΡΧΑΙΑ ΞΥΛΙΝΗ ΓΕΦΥΡΑ αποτελεί μοναδικό για τον Ελλαδικό χώρο εύρημα. Ανάμεσα στην οχυρή πόλη του τείχους και στην όχθη του Στρυμόνα βρέθηκαν εκατοντάδες πάσσαλοι, που εξασφάλιζαν κάποιο πέρασμα ως τα νεότερα χρόνια. Κάτω από τους πασσάλους αυτούς, σε βαθύτερο στρώμα, διαπιστώθηκαν περίπου 100 πάσσαλοι που στήριζαν τη γέφυρα των κλασσικών χρόνων. Η γέφυρα αυτή ταυτίζεται με τη γέφυρα που αναφέρει ο Θουκυδίδης ότι κατέλαβε ο Σπαρτιάτης στρατηγός Βρασίδας το έτος 424 π.Χ. Η ξύλινη γέφυρα συνέδεε την πόλη της Αμφίπολης με το λιμάνι της, μέσω του ποταμού, που ήταν στην αρχαιότητα πλωτός. Οι ξύλινοι πάσσαλοι, συχνά ενισχυμένοι στο αιχμηρό άκρο τους με σιδερένια επένδυση, αποτελούσαν την υποδομή της γέφυρας και συνεχίζονταν στην προ των τειχών περιοχή, που καλύπτονταν με νερά από τις πλημμύρες του Στρυμόνα.

Το ΓΥΜΝΑΣΙΟ αποτελεί το σημαντικότερο ανασκαμμένο μέχρι στιγμής δημόσιο οικοδόμημα της Αμφίπολης. Βρίσκεται στο ΝΑ τμήμα της αρχαίας πόλης, ανάμεσα στον εξωτερικό και εσωτερικό περίβολο των τειχών και χρονολογείται από τον 4° αιώνα π.Χ. έως το 1° αιώνα μ.Χ. Περιλαμβάνει κλειστούς και υπαίθριους χώρους άσκησης, συναναστροφής και πνευματικής εκπαίδευσης των νέων, καθώς και χώρους συνδεδεμένους με τη λα­τρεία των θεών που προστάτευαν τους αθλητές. Υπάρχουν ενδείξεις για ύπαρξη και αρχαιότερου γυμνασίου, σύγχρονου με την ίδρυση της Αμφίπολης. Στην εποχή του Μακεδονικού Βασιλείου, το Γυμνάσιο αποτελεί σημαντικό θεσμό της Αμφίπολης, στη λειτουργία του οποίου επεμβαίνουν οι Μακεδόνες Βασιλείς.

Γυμνάσιο, τιμητικό βάθρο για τον γυμνασίαρχο Απελλά   Γυμνάσιο, εσωτερικό της Παλαίστρας

Η ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΟΙΚΙΑ που βρίσκεται ανάμεσα στο Γυμνάσιο και τη Ρωμαϊκή έπαυλη είναι το καλύτερα διατηρημένο σπίτι που ανασκάφθηκε στην Αμφίπολη. Χρονολογείται στα Ελληνιστικά χρόνια (2ος αιώνας π.Χ.). Πρόκειται για τυπική οικία των Ελληνιστικών χρόνων με περίστυλη αυλή και δωμάτια γύρω απ' αυτή. Η αυλή έχει δάπεδο στρωμένο με βότσαλα. Η στήλη ήταν στρωμένη με πήλινες κεραμίδες, που βρέθηκαν πεσμένες στο εσωτερικό των δωματίων. Σώζονται δύο δωμάτια της βόρειας πλευράς, των οποίων οι τοίχοι διατηρούνται σε μεγάλο ύψος και φέρουν ζωγραφική διακόσμηση.

Ελληνιστική οικία, 2ος αιώνας π.Χ.   Ελληνιστική οικία, έγχρωμες τοιχογραφίες

Από τους ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΥΣ ΤΑΦΟΥΣ, που έχουν βρεθεί στην ευρύτερη περιοχή της Αμφίπολης, δύο είναι οι σημαντικότεροι. Βρίσκονται ανατολικά του δρόμου Θεσ/νίκης - Δράμας και χρονολογούνται στον 3° αιώνα π.Χ. Ο ένας έχει δρόμο, προθάλαμο με μια νεκρική κλίνη και θάλαμο με δύο νεκρικές κλίνες σε σχήμα Γ.

Στις κλίνες του θαλάμου υπάρχει ζωγραφική διακόσμηση με Διονυσιακά θέματα. Το μήκος του ξεπερνά τα 11 μέτρα και είναι ο μεγαλύτερος γνωστός τάφος "Μακεδονικού τύπου" της Αμφίπολης. Αποκαλύφθηκε με τις ανασκαφές νότια του Ελληνιστικού νεκροταφείου, σε ύψωμα που δεσπόζει απέναντι από την ανατολική πλευρά της πόλης. Ο δεύτερος τάφος έχει δρόμο και είναι μονοθάλαμος με δύο νεκρικές κλίνες σε σχήμα Γ.

Βόρειο τείχοςΠάνω στους ατομικούς και οικογενειακούς τάφους στήνονταν διαφόρων μορφών μνημεία, Ναΐσκοι, βωμοί, αγάλματα θεών, αλλά και των ιδίων των αφηρωϊσμένων με το θάνατο τους νεκρών, ζώα συμβολικά για τη δύναμη και το μεγαλείο τους, όπως π.χ. λιοντάρια, αλλά και μορφές μυθικές. Από το νεκροταφείο της Αμφίπολης προέρχεται μια πλούσια σειρά επιτύμβιων στηλών, των οποίων η διακόσμηση αναφέρεται στη ζωή των νεκρών και στις σχέσεις τους με τους επιζώντες συγγενείς. Οι λευκές λήκυθοι είναι μια ιδιαίτερη κατηγορία κτερισμάτων στους τάφους της κλασσικής εποχής. Οι νεκροπόλεις εκτείνονται έξω από το Περίβολο των τειχών της αρχαίας Αμφίπολης. Τα ταφικά μνημεία, υπόγεια ή υπέργεια, εμφανίζουν ποικίλες μορφές και τύπους. Οι μνημειακοί τάφοι μακεδονικού τύπου, καλυμμένοι με τεχνητό τύμβο, ανήκουν σε οικογένειες με διακεκριμένη πολιτική ή οικονομική δύναμη. Πάνω σε τάφους σημαντικών πολιτών στήνονται μερικές φορές σημαντικά επιτύμβια μνημεία.

Τέτοιο μνημείο αποτελεί ο "ΛΕΟΝ ΤΗΣ ΑΜΦΙΠΟΛΗΣ", που είναι από τα πιο σημαντικά, όχι μόνο της Αμφίπολης, αλλά και της Μακεδονίας και που βρίσκεται δίπλα στη δυτική όχθη του Στρυμόνα, κοντά στην παλιά γέφυρα. Αναστηλώθηκε σε ένα συμβατικό βάθρο στη θέση όπου βρέθηκε, ύστερα από την ολοκλήρωση των ερευνών για την εύρεση όλων των τμημάτων του. Είναι ένα επιβλητικότατο μαρμάρινο λιοντάρι σε στάση καθισμένου αίλουρου με όρθια τα μπροστινά του πόδια και υψώνει το μεγαλόπρεπο ανάστημα του λίγο έξω από τα Ν. Κερδύλια, στην εθνική οδό Θεσ/νίκης - Καβάλας. Η κατασκευή του μνημείου τοποθετείται, κατά τη γνώμη ορισμένων αρχαιολόγων, στα τέλη του 4ου αρχές του 3ου αιώνα π.Χ. Είναι πιθανό ότι το μνημείο κατέστρεψαν οι Ρωμαίοι κατακτητές, οι οποίοι, προκειμένου να το μεταφέρουν στη Ρώμη, το κατακερμάτισαν.

Γυμνάσιο, "Ξυστός" (στεγασμένη στοά για την άθληση των νέων σε δυσμενείς καιρικές συνθήκες)Πιθανότερη όμως, φαίνεται η εκδοχή, το "Λιοντάρι" να το κατέστρεψαν το 1204 μ.Χ. οι Βούλγαροι, οι οποίοι με επικεφαλής τον Ιωαννίτση είχαν λεηλατήσει τότε όλες τις Μακεδονικές πόλεις. Πολλές γνώμες έχουν διατυπωθεί για το σκοπό ή την αιτία της ανέγερσης του μνημείου. Επικρατέστερη είναι η άποψη του καθηγητή της αρχαιολογίας Οσκάρ Μπρονίρ, που υποστηρίζει ότι ο Λέων στήθηκε προς τιμήν του Λαομέδοντα, γιου του Λαρίχου και έμπιστου φίλου και ναυάρχου του Μ .Αλεξάνδρου. Ο Roger υποστήριξε την άποψη ότι το μνημείο στήθηκε προς τιμή του Νεάρχου, ναυάρχου του Μ. Αλεξάνδρου. Τέλος, κατά μια άλλη εκδοχή, ο Λέων ανηγέρθη σαν συμβολικό μνημείο, που εξέφραζε τη μεγάλη δύναμη της πόλης, όπως συνέβη και με τους λέοντες της νήσου Δήλου.

Η ΡΩΜΑΪΚΗ ΈΠΑΥΛΗ βρίσκεται ΝΔ από τις Παλαιοχριστιανικές Βασιλικές. Χρονολογείται στον 3° αιώνα μ.Χ. Η προσεγμένη κατασκευή και η εξαιρετική ποιότητα των ψηφιδωτών, υποδηλώνουν ίσως δημόσιο χαρακτήρα του κτιρίου αυτού, που ίσως ανήκε σε κάποιο μεγαλύτερο οικοδομικό συγκρότημα των Ρωμαϊκών χρόνων. Το τμήμα του κτιρίου που ανασκάφθηκε φαίνεται να αναπτύσσεται με κέντρο ένα αίθριο (αυλή), στο οποίο υπάρχει πηγάδι. Η αυλή είναι στρωμένη με ορθογώνιες μαρμάρινες πλάκες. Δυτικά, νότια και βόρεια της αυλής διατάσσονται δωμάτια. Ιδιαίτερο ενδιαφέρουν παρουσιάζουν τα ψηφιδωτά δάπεδα με μυθολογικές παραστάσεις, που σώθηκαν στους δύο διαδρόμους και σε ένα από τα δωμάτια της δυτικής πλευράς.

Δεν υπάρχουν σχόλια: